Szczepański Maciej (1746–1825), księgarz, introligator, nakładca warszawski.
Był synem Józefa i Reginy z Marynowskich, mieszczan krakowskich.
O wczesnej młodości i edukacji S-ego brak informacji. W r. 1765 przybył do Warszawy, a działalność rozpoczął prawdopodobnie od introligatorstwa. Od r. 1779 prowadził księgarnię w Bramie Nowomiejskiej. Miała ona charakter sortymentowo-nakładowy; S. starał się ją, jak przyznał w testamencie, «ciągle za gotowe pieniądze utrzymywać». Oferował wydawnictwa głównie z drukarni warszawskich (m.in. Michała Grölla i Piotra Dufoura), a także krakowskich, wrocławskich, poznańskich, lwowskich i wileńskich. Były to książki o różnorodnym charakterze: dzieła historyczne (m.in. „Historia narodu polskiego...” Adama Naruszewicza), geograficzne, medyczne, dramaty (m.in. Wojciecha Bogusławskiego), poezje (m.in. Jana Kochanowskiego, Wacława Potockiego, Ignacego Krasickiego, Franciszka Dionizego Kniaźnina, Stanisława Trembeckiego), romanse, kalendarze, książki podróżnicze, podręczniki, słowniki, zbiory praw Rzeczypospolitej (m.in. „Volumina legum”), diariusze sejmowe, wydawnictwa religijne (żywoty świętych, m.in. Piotra Skargi, biblie, brewiarze, kazania, książeczki do nabożeństwa), pisma periodyczne (m.in. „Monitor”, „Polak Patriota”). Sprzedawał również książki w językach łacińskim, francuskim, włoskim i niemieckim, w tym także druki siedemnastowieczne wydane m.in. w Wiedniu, Wenecji, Dreźnie i Rzymie. Ogłoszenia księgarskie zamieszczał od r. 1779 na łamach „Gazety Warszawskiej” i „Kuriera Warszawskiego”. Jako przedstawiciel księgarzy wystąpił w r. 1787 przeciw Janowi Ludwikowi Kochowi, który ożeniwszy się z Ludwiką, córką Macieja Lokajewskiego, otrzymał w posagu księgarnię, jednak nie wstąpił do Zgromadzenia Księgarzy. W r. 1791 wpisał się S. do prawa miejskiego Starej Warszawy, w księdze nieposesjonatów. Wydał Katalog książek w polskim, łacińskim, włoskim, francuskim języku, oprawnych w sklepie Macieja Szczepańskiego w Bramie Nowomiejskiej, z wyrażeniem ceny, przez alfabet opisanych (W. 1788, 1791), obejmujący ok. 1500 pozycji. W r. 1792 mieszkał z rodziną w kamienicy Dominikanów przy ul. Mostowej 16. W jego księgarni były w tym czasie do nabycia druki związane z wydarzeniami politycznymi, m.in. pismo ulotne „Stary szlachcic do nowych” (W. 1791), kazanie na rocznicę Konstytucji 3 Maja wygłoszone przez Karola Schmidta, pastora Zgromadzenia Ewangelickiego (W. 1792) oraz „O ustanowieniu i upadku Konstytucji polskiej z 3 Maja 1791 Hugona Kołłątaja i Ignacego Potockiego” (Metz 1793). Po śmierci pierwszej żony kupił w r. 1793 za 39 600 zł od braci Piotra i Ignacego Friese kamienicę przy ul. Świętojańskiej 29 i tam przeniósł księgarnię oraz zakład introligatorski. Ogłosił wówczas Katalog książek polskich, oprawnych w sklepie Macieja Szczepańskiego, przy ulicy Świętojańskiej pod nr 12 znajdujących się, z wyrażeniem ceny, przez alfabet opisanych (W. 1793) oraz Cathalogus librorum latinorum, gallicorum, italicorum etc. nonnulorum germanicorum in bibliotheca Mathei Szczepański Varsoviae in platea Świętojańska sub nr 12 (W. 1793). Jako starszy Konfraterni Introligatorskiej podpisał się w r. 1792 pod przysięgą składaną przez konfraternie i cechy warszawskie targowickiej Konfederacji Generalnej; będąc ponadto delegowanym od cechów Starej Warszawy, podpisał 4 II 1793 prośbę do tej konfederacji w sprawie elekcji delegatów miejskich na przyszły sejm (grodzieński), a 8 II t.r. skierowany do magistratu „Memoriał” starszych konfraterni i cechów (czyli ludu), w sprawie odłożenia wyborów prezydenta miasta do czasu ustanowienia przez sejm obowiązującej procedury. Jako jeden z plenipotentów ludu warszawskiego domagał się 24 II od Konfederacji Generalnej przywrócenia wpływu starszych konfraterni i cechów na skład magistratu i sprawy miejskie. Podczas elekcji do władz Starej Warszawy w marcu 1794 został wybrany na urząd gminnego; nadzorował odtąd działalność cechu garncarskiego i wchodził w skład deputacji do sprawy reformy podatków. Po wybuchu insurekcji warszawskiej, wraz z trzema synami: Józefem, Gasparem i Antonim, zgłosił 19 IV t.r. do niej akces. W zorganizowanej wówczas milicji miejskiej pełnił funkcję dziesiętnika.
S. podejmował też nakłady własne, jednak ich liczba jest trudna do ustalenia; wiadomo, że wydał podręcznik do nauki czytania po polsku i niemiecku „Polnisch und Deutsch Lesebüchlein...” (1795, 1805). Oferował książki oprawiane w papier, szarą skórę i różnobarwny marokin, a także w oprawach luksusowych z safianu z pozłacanymi brzegami. Były one zapewne wykonywane w jego zakładzie introligatorskim, w którym wg pośmiertnego inwentarza pracowały cztery prasy. Pod panowaniem pruskim wydał Suplement katalogu książek polskich oprawnych w sklepie Macieja Szczepańskiego przy ulicy Świętojańskiej pod nr 12. znajdujących się, z wyrażeniem ceny, przez alfabet opisanych (W. 1800), obejmujący ponad 1700 pozycji, z wyodrębnionymi działami, m.in. polskich sztuk teatralnych. Poszerzył w tym czasie ofertę o książki z oficyn Józefa Mateckiego (z Krakowa), Józefa Zawadzkiego i Józefa Węckiego (z Wilna), Natana Glücksberga i Walentego Nawarskiego (z Warszawy). W r. 1808 złożył przysięgę ks. warszawskiemu Fryderykowi Augustowi. W r. 1812 zakupił za 3620 zł wystawione na licytację książki ze składu zmarłego syna, Kazimierza Piotra. W Król. Pol. wydał następne katalogi: Suplement książek polskich i francuskich najnowszych w handlu [...] w Warszawie (W. 1815) oraz Nowy katalog książek polskich, które znajdują się w księgarni [...] przy ulicy Świętojańskiej nr 12 (W. 1820), obejmujący ponad 2 tys. pozycji. W r. 1823 wykupił część nakładu „Wyboru pisarzów polskich”, wydanych przez Tadeusza Mostowskiego. Ze S-m współpracował Zygmunt Sztebler, siostrzeniec jego drugiej żony. S. był przez wiele lat członkiem Archikonfraterni Literackiej przy kościele kolegiackim św. Jana; w r. 1824 pełnił funkcję jej seniora. Dn. 17 IV t.r. spisał testament, czyniąc spadkobierczynią żonę. Kazimierz W. Wójcicki zapamiętał go jako noszącego się zawsze po polsku «w kontuszu i żupanie». S. zmarł 30 VIII 1825 w Warszawie (z powodu gangreny), został pochowany na cmentarzu Powązkowskim. Zgodnie z pośmiertnym inwentarzem sporządzonym w listopadzie t.r. wartość jego majątku wyceniono na 89 200 zł, w tym zasób książek na 31 030 zł 27 gr. Część książek zakupiło Tow. Przyjaciół Nauk.
S. był dwukrotnie żonaty; w r. 1775 ożenił się z Rozalią z Gietszawskich (zm. 1792), z którą miał sześcioro dzieci: Agnieszkę Mariannę (zm. 1823), Kazimierza Piotra (zm. 1810), od r. 1804 właściciela w Warszawie księgarni i zakładu introligatorskiego, żonatego z Karoliną Zbrzeźną, Mariannę Ewę (zm. 1823), od r. 1810 żonę Józefa Pukszty, księgarza warszawskiego, Józefa Gabriela (zm. zapewne w r. 1813), Gaspara Pawła (zginął prawdopodobnie w bitwie pod Smoleńskiem w r. 1812) i Antoniego Jakuba (zm. 1803). W zawartym w r. 1793 drugim małżeństwie, z Barbarą Katarzyną z Ottów (zm. 1 VI 1846), miał czworo zmarłych w dzieciństwie dzieci: Teresę Magdalenę, Aleksandra Macieja, Stanisława Tomasza i Leopolda Szymona.
Po śmierci S-ego księgarnia istniała «pod firmą Szczepańskiej». W r. 1831 wdowa wyszła za mąż za Marcina Manickiego (zm. 11 III 1857), kapitana WP; po śmierci żony przejął on prowadzenie księgarni, która mieściła się wtedy w domu rodzinnym przy ul. Świętojańskiej 29.
Przekazane przez Franciszka Sobieszczańskiego i Wiktora Gomulickiego informacje o bracie S-ego, Janie Szczepańskim, prowadzącym księgarnię przy Bramie Nowomiejskiej, nie znajdują potwierdzenia w źródłach.
Enc. Wiedzy o Książce, s. 2265; Estreicher, I s. L (katalogi); Rudnicka J., Bibliografia katalogów księgarskich wydanych w Polsce do końca wieku XVIII, W. 1975; Szenic, Powązki; Wójcick i, Cmentarz Powązkowski, II; – Bandtke J. S., Historia drukarń w Królestwie Polskim i Wielkim Księstwie Litewskim, Kr. 1826 II 230; Chrościcki J. A., Rottermund A., Atlas architektury Warszawy, W. 1977 s. 95, 202; Gomulicki W., Warszawa dawna i jej pamiątki, W. 1916 s. 33; Hombek D., Reklama wydawnicza i księgarska w „Gazecie Warszawskiej” w latach 1764–1795, Kielce 1988; Introligatorstwo warszawskie, Red. I. Wojsz, W. 2005; Katalog zabytków sztuki w Pol., XI cz. 1 s. 388; Kraushar, Tow. Warsz. Przyj. Nauk, s. 198; Książka na Starym Mieście na przełomie XVIII i XIX wieku, W. 2003 (Sesje Varsavianistyczne, z. 12); Lisowski H., Wiadomość historyczna o księgarniach i drukarniach warszawskich od najdawniejszych czasów aż do roku 1793, „Bibl. Warsz.” 1851 t. 3 s. 23; Mlekicka M., Wydawcy książek w Warszawie w okresie zaborów, W. 1987; Mlekicka M., Rogala J., Księgarnia wydawnicza Józefa Pukszty w Warszawie (1815–1834), „Roczniki Bibliot.” 1966 s. 95–6; Rogala J., Z dziejów księgarni K. Szczepańskiego w Warszawie w początkach XIX w., „Księgarz” 1967 nr 2 s. 40–1; Rudnicka J., Ruch księgarski w Warszawie za Stanisława Augusta (1764–1795), w: Warszawa XVIII wieku, W. 1972 z. 1 s. 233–5, 238; Słodkowska E., Produkcja i rozprowadzanie wydawnictw w Królestwie Polskim w latach 1815–1830, W. 2003; Smoleński W., Mieszczaństwo warszawskie w końcu wieku XVIII, W. 1917; Sobieszczański F. M., Rys historyczno-statystyczny wzrostu i stanu miasta Warszawy od najdawniejszych czasów aż do roku 1847, W. 1848; tenże, Warszawa: wybór publikacji, W. 1967 I; Szymański M., Świat starych książek (antykwariat księgarski), W. 1989; Wójcicki K. W., Społeczność Warszawy w początkach naszego stulecia (1800–1830), W. 1887 s. 78; Zieliński Z., Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy: śródmieście historyczne, W. 2005 XI 440–2; – Akty powstania Kościuszki, I; Korespondencja Ignacego Krasickiego 1743–1801: z papierów Ludwika Bernackiego, 1781–1901, Oprac. Z. Goliński, M. Klimowicz, Wr. 1958 II 208; Magier, Estetyka Warszawy; Mater. do dziej. Sejmu Czteroletniego, IV; Nekrologi „Kuriera Warszawskiego” 1821–1939, Oprac. A. T. Tyszka, W. 2001–7 I–III; Taryfa domów miasta Warszawy z l. 1807, 1808, 1812, 1813, 1817, 1819, 1821, 1825, 1832, 1839, W.; – „Gaz. Warsz.” 1779 nr 4, 57, 69 supl., 1787 nr 67 supl., 1789 nr 33, 34 supl., 1793 nr 88 supl., 1795 nr 48, 73, 86, 91, 92 supl., nr 94, 95 supl.; „Kur. Warsz.” 1821 nr 283, 1822 nr 7, 26, 1823 nr 3, 1825 nr 209, 1829 nr 210, 1838 nr 257, 1842 nr 301, 1848 nr 106; „Monitor Warsz.” 1825 nr 106; „Przew. Warsz.” 1826 s. 29; – AGAD: Warszawa Ekon., sygn. 15, 4281, 4283, 4308, 4309, Arch Król. Pol., sygn. 281 k. 52; AP m. stoł. W.: Akta Cechów Warsz., sygn. 13, Księga rachunkowa Cechu Introligatorskiego używana w l. 1811–31, Kancelaria notariusza W. Skordocha Majewskiego, vol. 130 akt nr 11763, Kancelaria notariusza J. F. Wilskiego, vol. 22 akt nr 3495, Zbiór Korotyńskiego, nr 19852; Arch. Archidiec. Warsz.: Paraf. p. wezw. św. Jana w W., Księga ślubów r. 1831, akt 77, Księga zgonów r. 1825, akt 542, Księga zgonów r. 1846, akt 302.
Marta Kuc-Czerep